خبر شوکه کننده | یارانه نقدی برای همیشه حذف می‌شود؟!

طیبه حسینی، سخنگوی سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، با اشاره به اینکه هیچ برنامه‌ای برای افزایش مبلغ یارانه‌ها وجود ندارد، اعلام کرد که یارانه‌ها طبق جدول ۱۴ قانون بودجه که برای سازمان هدفمندسازی تعیین شده، پرداخت خواهد شد. بر اساس قانون بودجه، مبلغ یارانه‌ای که سازمان هدفمندسازی دارد، برای دهک‌های اول تا سوم ۴۰۰ هزار تومان به ازای هر فرد و برای دهک‌های چهارم تا نهم ۳۰۰ هزار تومان به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود.

در لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ که به مجلس شورای اسلامی ارائه شده، منابع هدفمندسازی یارانه‌ها ۱۵ درصد افزایش یافته است. این خبر شائبه‌ای را در بین گیرندگان یارانه به وجود آورده که این افزایش ممکن است بر مبلغ یارانه دریافتی خانوار‌های ایرانی نیز تأثیرگذار باشد.
طیبه حسینی، سخنگوی سازمان هدفمندی یارانه‌ها با اشاره به اینکه هیچ برنامه‌ای برای افزایش مبلغ یارانه‌ها وجود ندارد و یارانه‌ها طبق جدول ۱۴ قانون بودجه که برای سازمان هدفمند سازی مشخص شده پرداخت خواهد شد گفت: طبق قانون بودجه رقم یارانه‌ای که سازمان هدفمند سازی دارد بر مبنای دهک‌های اول تا سوم ۴۰۰ هزار تومان به ازای هر فرد و دهک‌های چهارم تا نهم به ازای هر فرد ۳۰۰ هزار تومان به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود.

وی همچنین تاکید کرد از نیمه اول سال ۱۴۰۳ گذشته ۱۰۰ درصد منابعی که باید در ۶ ماه اول سال محقق می‌شد تقریباً ۵۳.۵۲ درصد آن محقق شده و هم اکنون هم ۵۰ درصد کسری منابع داریم به همین جهت امکان افزایش یارانه‌ها وجود ندارد.

بررسی‌ها حاکی از آن است که منابع وصول شده سازمان هدفمندی یارانه ها، حتی پاسخگوی نیاز‌های اجتناب ناپذیر، از جمله پرداخت یارانه نقدی، پرداخت مستمری‌های کمیته امداد و بهزیستی، مطالبات گندم کاران و. نیز نبوده و به همین دلیل، سازمان هدفمندی به استفاده از تنخواه بانک مرکزی، استقراض از خزانه و مصوبه سران قوا روی آورده است. مشکلات در تأمین منابع از سوی شرکت‌های ذی‌مدخل نفتی، مانند شرکت ملی پالایش نفت و گاز، باعث شده که سازمان برای جبران کسری منابع خود به این اقدامات متوسل شود. 

چند دهک مردم یارانه می‌گیرند؟
کارکرد عمده دهک بندی در نظام رفاهی ایران، چند سالی است که با حذف اقشار پردرآمد از فهرست یارانه بگیران گره خورده است. در این سال‌ها اگر چه تورم بالا، موجب شده تا در سال‌های اخیر فاصله اقشار مرفه با خط فقر کمتر شود، اما باز به نظر می‌رسد ارقام کنونی شمول دهک‌ها از یارانه غیر منطقی است. طبق گزارش اخیر دیوان محاسبات، در سال گذشته حدود ۸۱ میلیون ایرانی یارانه دریافت کرده اند. این در حالی است که تازه‌ترین برآورد‌های مرکز آمار نشان می‌دهد جمعیت کشور هم اینک در حدود ۸۶ میلیون نفر است. در نتیجه می‌توان محاسبه کرد که در حال حاضر حدود ۹۴ تا ۹۵ درصد جمعیت کشور یعنی بیش از ۹ دهک مردم جامعه از یارانه بهره‌مند هستند. 

حذف ۳ دهک پردرآمد؛ تردید‌های اجرایی و قانونی
یکی از موضوعاتی که در سال‌های گذشته در خصوص پرداخت یارانه وجود داشت، حذف سه دهک بالای درآمد از فهرست مشمولان یارانه بود. به عنوان مثال قانون بودجه سال ۹۶)، تکالیفی مبنی بر حذف سه دهک پردرآمد وجود داشت. با این حال این حکم قانونی در عمل اجرا نشد. تا این که در سال‌های اخیر به نظر می‌رسد این موضوع مجدداً پررنگ شده است.

به عنوان مثال در حوزه اجرا، کالابرگ الکترونیک در ماه‌های گذشته تنها به ۷ دهک تعلق گرفت. در مواد قانونی مختلفی نیز می‌توان ردپایی از اشاره به ۷ دهک برای متمایز ساختن آن‌ها در دریافت یارانه‌ها مشاهده کرد.

به عنوان مثال بند د قانون بودجه سال ۱۴۰۲ با اشاره به ماده ۱۳ قانون جوانی جمعیت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را موظف کرده است ضمن به روزرسانی داده ها، دو بار در سال با اتکا به داده‌های متقن و ثبتی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان و واقعیت‌های اقتصادی کشور، درآمد سرانه خانوار‌ها و قدرت خرید مردم، نسبت به شناسایی گروه‌های مشمول حمایت و مشمولان ماده (۱۳) قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و برقراری حمایت‌های یارانه‌ای آن‌ها و اعلام حذف گروه‌های پردرآمد از حمایت‌های یارانه‌ای اقدام کند.

در این رابطه مراجعه به ماده ۱۳ قانون حمایت از خانواده نیز نشان می‌دهد که در این بند قانونی سازمان هدفمندی یارانه‌ها مکلف شده است از محل درآمد‌های ناشی از حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی نسبت به افزایش یارانه فرزندان خانواده‌های دهک‌های اول تا چهارم دارای حداقل سه فرزند تحت تکفل که هیچ کدام از والدین در دستگاه‌های مذکور در ماده (۲۹) قانون برنامه پنج ساله ششم شاغل نباشند به میزان سه برابر یارانه مصوب سایرین پرداخت کند. 

اشاره‌هایی به حذف ۳ دهک پردرآمد در برنامه هفتم پیشرفت
از سوی دیگر برنامه هفتم نیز بر حذف سه دهک پردرآمد توجه داشته است. هر چند الزام و تکلیفی به ظاهر مشخص نکرده است. ماده ۳۱ این قانون به وزارت تعاون اجازه داده است در سقف منابع مربوط در قوانین بودجه سنواتی با طراحی و استقرار نظام تأمین اجتماعی چندلایه، مبتنی بر آزمون وسع با هدف کاهش فقر مطلق و بهبود توزیع درآمد و با شناسایی اقشار کم‌درآمد تا دهک هفتم درآمدی با رویکرد اجتماع‌محور نسبت به ارائه اقلام ضروری، در قالب بسته معیشتی پایه به خانوار‌های کم‌درآمد به‌صورت کالابرگ الکترونیکی مازاد بر یارانه‌های قانونی اقدام نماید.

علاوه بر موارد فوق، بخشنامه بودجه سال آینده که نخستین بودجه اجرایی در برنامه هفتم به شمار می‌رود، بر رویکرد توانمندسازی اقشار کم درآمد به جای پرداخت یارانه تاکید کرده است. این بخشنامه با بیان این که شاخص‌های نابرابری نشان از کاهش ضریب جینی دردو سال اخیر می‌دهند، روند مذکور را مشابه سال‌های ابتدایی اجرای برنامه هدفمندسازی یارانه‌ها در ابتدای دهه ۹۰ دانسته و آورده است: طبق آمار‌های اقتصادی، کاهش نابرابری با کوچک سازی طبقه متوسط همراه بوده و در عین حال دنباله‌های توزیع درآمدی (یعنی اقشار خیلی ضعیف و اقشار خیلی پردرآمد) حجیم‌تر شده اند. بخشنامه مذکور تصریح می‌کند که این روند بادوام نیست چرا که افزودن اندازه یارانه نقدی طرفاً یک علاج مقطعی و خوشی گذراست. برای کاهش فقر و نابرابری ضروری است اصلاحات ساختاری در نظام دستمزد و بازار کار رخ دهد. هم چنین لازم است در توزیع یارانه ها، شناسایی دقیق و پرداخت مشروط به توانمندسازی به عنوان دو اصل کلیدی در رفع فقر بلندمدت مورد توجه قرار گیرد.

کسری ۱۲۳ هزار میلیاردی پیش روی بودجه هدفمندی
با همه این اوصاف، باید گفت پرداخت یارانه به بیش از ۹ دهک در شرایطی است که گزارش‌ها از ناترازی سنگین بودجه هدفمندی یعنی منشا پرداخت یارانه‌ها حکایت دارد. طبق گزارش شماره ۲۳۰۲۰۰۲۰ مرکز پژوهش‌های مجلس پیرامون عملکرد هدفمندی یارانه‌ها در قانون بودجه ۱۴۰۲، سال گذشته سازمان هدفمندی ۴۹۱ هزار میلیارد تومان از محل منابع مصوب قانونی دریافت کرده، در حالی که ۶۱۴ هزار میلیارد تومان پرداختی داشته و در نتیجه بودجه این بخش مهم با ناترازی ۱۲۳ هزار میلیارد تومانی روبرو شده است. هم چنین اگر تکالیف قانونی اجرا نشده و کسری تعهدی سازمان (عدم تخصیص) را به این رقم اضافه کنیم، اختلاف منابع و مصارف (ناترازی) این بودجه به ۲۴۸ هزار میلیارد تومان می‌رسد.

نکته دیگر این جاست که بخشی از مصارف بودجه هدفمندی می‌بایست صرف پرداختی به شرکت‌های دولتی پالایش و پخش نفت و گاز می‌شد. در حالی که عملکرد این بخش از بودجه تنها ۲۸ درصد بوده و در نتیجه می‌توان ریشه برخی از ناترازی شرکت‌های دولتی و یا بازماندن از تکالیف توسعه‌ای این شرکت‌ها را در این جا مشاهده کرد.

حذف یارانه پردرآمد‌ها چه میزان از ناترازی هدفمندی را پوشش می‌دهد؟
در پاسخ به این سوال، در صورتی که فرض را بر ناترازی ۱۲۳ هزار میلیارد تومانی بودجه هدفمندی قرار دهیم، و از سوی دیگر سه دهک بالای درآمدی را از جمله اقشاری بدانیم که بود و نبود یارانه ۳۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر، تاثیر چندانی در رفاه آن‌ها نمی‌گذارد، می‌توان مشاهده کرد که حذف یارانه این سه دهک کمک شایانی به رفع ناترازی هدفمندی یارانه ها، و هم چنین انجام تکالیف مشخص شده در این بخش می‌کند.

برای محاسبه این تاثیر، می‌توان گفت پرداخت یارانه به ۷ دهک به معنای مشمول شدن حدود ۶۰.۲ میلیون نفر برای دریافت یارانه است. از آن جایی که هم اینک ۸۱ میلیون نفر یارانه دریافت می‌کنند، پس می‌توان گفت که یارانه ۲۰.۸ میلیون نفر معادل ماهانه ۶ هزار و ۲۴۰ میلیارد تومان می‌بایست حذف شود. این کار مصارف هدفمندی یارانه‌ها را سالانه تا حدود ۷۵ هزار میلیارد تومان یعنی ۶۰ درصد کاهش خواهد داد.

این محاسبه را برای حذف ۲ دهک نیز می‌توان انجام داد. در آن صورت با حذف کامل یارانه تنها دو دهک، چیزی در حدود ۴۴ هزار میلیارد تومان از ناترازی بودجه هدفمندی معادل ۳۵ درصد کاسته خواهد شد.

منبع: گسترش